Interview met Ton Boot, sportcoach van de eeuw
De cultuur van de goede gewoonte
Vijftien jaar geleden mocht ik een ochtend achter de schermen kijken bij Ton Boot. Met een wederzijdse vriend reed ik naar Groningen waar Boot het Eredivisie basketbalteam van Donar coachte. Eindelijk eens kijken hoe de kampioenenmaker zijn team coachte en trainde. Een bijzondere ervaring. Dankzij zijn nieuwe boek “Voorkom de crisis!” kan nu iedereen in de keuken kijken bij de Sportcoach van de Eeuw. Ik ontmoette Boot daags na zijn 80everjaardag.
“Wat vond je ervan?”. Boot begint het gesprek zoals we in 2005 in Groningen geëindigd waren: met een vraag. Destijds gaf hij me na het bijwonen van zijn training en een gezamenlijke lunch een boekje met zijn Telegraaf-columns mee. Met een persoonlijke tekst voorin. Ook dat was een vraag. “Een goed gesprek?”.
Het tekent Boot. Elke ontmoeting met hem is intens. Er is geen ontsnappen aan. Je vraag wordt altijd beantwoord. En je krijgt een wedervraag want Boot is nieuwsgierig. Ik leg Ton uit dat zijn nieuwe boek gevoelsmatig de cirkel rond maakt. Dat de kennis en ervaring nu gedeeld wordt, net zoals Peter Murphy dat deed. Zowel sportcoaches als leidinggevenden binnen organisaties kunnen er hun voordeel mee doen. “Ik heb de tijd genomen, goed nagedacht en opgeschreven hoe ik heb gewerkt. Ik deed veel dingen intuïtief. Met wetenschap heeft het niets te maken maar het heeft wel resultaat opgeleverd. Nu staat het er gestructureerd.”
En dan weer een nieuwe vraag: “Vertel eens, wat haalde jij uit het boek?”
De profase: de dip die zich aankondigt alsnog afwenden
Gelukkig had ik het boek de dag ervoor in één keer uitgelezen en voelde ik de vraag aankomen. Ik antwoord dat ik de profase, de fase waarin je proactief dient te handelen om te voorkomen dat je team in een crisis of neerwaartse spiraal belandt, in zijn werk niet eerder tegenkwam. Boot glimlacht. “Ja, dat is nieuw in dit boek. Ik heb mijn werkwijze gestructureerd uitgewerkt op papier. In de praktijk heb ik het altijd zo gedaan. Het vreemde is dat je nergens leest over zo’n profase waarin de dip zich aankondigt en hem nog kunt voorkomen. Waar ik heen werk met mijn teams is het omgekeerde van een neerwaartse spiraal: een superflow. Dan moet je alert zijn, op elk detail.
“Ik werk met mijn teams naar een superflow”
In dat kader is het interessant om het verschil tussen grote organisaties en topsport te benoemen. Bij grote organisaties draait het vanuit personeelsmanagement om twee zaken: tevredenheid en prestaties. Beide zijn daar ongeveer gelijkwaardig. De tevredenheidsonderzoeken vliegen je om de oren. In de topsport werkt alleen het adagium van presteren. Tevredenheid komt bij mij pas na het resultaat. Zoniet dan wacht naar mijn mening de middelmatigheid en spreek je over optimaal presteren. Ik spreek liever over maximaal presteren”.
Tijd om de rollen weer om te draaien en Boot enkele stellingen voor te leggen uit zijn eigen boek.
“Tevredenheid komt bij mij pas na het resultaat”
Over golven: “Als coach focus ik vooral op de zwakke momenten in een wedstrijd”
“Dat is voor mij essentieel gebleken, het herkennen van die golven. Als je werkt met een team dan wil je de ondergrens steeds hoger leggen. Het principe van progressie is om de mindere momenten (je dalen) systematisch af te vlakken en de toppen hoger te laten worden. Tussen de superflow en de neerwaartse spiraal ligt je gemiddelde niveau. En dat wil je omhoog brengen. Aan het eind van het seizoen waren mijn teams bijna altijd veel beter dan aan het seizoen.
Gedurende een seizoen werk je daaraan maar ook tijdens een wedstrijd is het cruciaal. Als basketbalcoach heb je tijdens een wedstrijd de mogelijkheid tot een timeout en die heb ik altijd volledig benut. Veel coaches wachtten met het inzetten van die timeout. Ik niet. Naar mijn mening moet je op tijd ingrijpen. Dan win je tijd en energie en worden je dalen minder diep.
De kunst is om in te grijpen in je team, net voordat het slecht kan gaan. Dat noem ik de profase. Ik observeerde gedrag, keek naar samenwerking en wilde altijd voorkomen dat het team uit elkaar viel. Soms zie je iets in de context veranderen, bij ons is dat het publiek of de arbitrage. Dan voel je dat het kan omslaan. Daarom moet je niet wachten met een timeout. Zo voorkom je een crisis.”
“Als je voelt dat het kan omslaan dan moet je niet wachten”
Over onzekerheid: “Onzekerheid is vele malen erger dan slecht nieuws”
“Een neerwaartse spiraal, zoals ik een crisis in het boek noem, heeft een aantal kenmerken. Allereerst gaat het meestal over essentiële zaken. Bij de coronacrisis gaat het over leven en dood, werkloosheid en armoede. Binnen de topsport gaat het om winnen en verliezen, om degradatie, om verlies van banen, of zelfs het verdwijnen van een club. Ten tweede is de oorzaak meestal niet bekend. En ten derde is zowel de grootte van de crisis als de duur niet bekend. En dat leidt tot onzekerheid. Dat hele proces vinden mensen beangstigend. Ik vergelijk dat in het boek met de werking van een atoombom: het is een zichzelf versterkend proces. De behoefte aan zekerheid is volgens Maslow een van de basisbehoeften van de mens. Vanuit mijn praktijkervaring onderschrijf ik dat volledig.”
Over gedrag en cultuur: “Succes valt of staat met de cultuur van de goede gewoonte”
“Wat ik daarmee bedoel is het belang van gedrag. Een sportteam heeft nog geen cultuur bij de start. Dat is de rol van de coach. Je zet de norm in het team. Althans, zo deed ik het. Goede afspraken maken en voorbeeldgedrag vertonen. Tussen de spelers onderling vond ik vertrouwen en positiviteit belangrijk. Negativiteit gaat als een virus door het team en steekt iedereen aan. Dat moet je altijd voorkomen. Taalgebruik en gedrag, ook non-verbaal, zijn enorm belangrijk. Bij de individuele speler lette ik op intrinsieke motivatie, zelfkennis en discipline. Ik maakte altijd een simpele afspraak met elke speler: doe je uiterste best.
In mijn tijd bij Groningen toen jij kwam kijken, kreeg ik een Amerikaanse speler op de proef. Die heb ik duidelijk uitgelegd: doe je uiterste best, dan kun je in een middag een contract verdienen. Hij was uiterst ongeïnteresseerd in doen en laten. Ik wist het meteen. En ik heb hem dezelfde dag nog op het vliegtuig naar huis gezet. Op dat soort momenten kies ik voor het nadeel van de twijfel.
“Negativiteit moet je uitbannen want het gaat als een virus en steekt iedereen aan”
Tijdens het schrijven zette ik het op een rijtje: afspraak is afspraak, doe je uiterste best, wees nooit negatief, steun je teamgenoten altijd, teambelang boven eigen belang en ga zo maar door. Een open deur? Probeer het maar eens consequent te doen. Vandaar het pleidooi voor de cultuur van de goede gewoonte.”
Over je team: “Ik werkte nooit met een assistent-coach, dat had ik niet nodig”
“Mijn span of control was goed te overzien want bij basketbal heb je met een man of tien á twaalf te maken. Dat kon ik makkelijk aan. Bovendien wil ik rechtstreeks communiceren. Je moet er niet aan denken dat een assistent teniet maakt wat je doet. Dat hij na een ingreep dingen zegt als “zo bedoelt Ton het niet.” Ik bedoel het namelijk altijd precies zoals ik het zeg! Ik deed alles in het moment zelf en niet later. Ik vertrouwde daarbij op mijn eigen waarnemingen en had daarom altijd een schriftje paraat. Maar zoals ik zei, ingrijpen moet je meteen doen. ”
“Probeer het maar eens consequent te doen!”
Over jezelf opladen: “Ik nam elke paar jaar een sabbatical”
“Dat was voor mij allereerst de manier om een burnout te voorkomen. Ook voorkom je dat je houdbaarheidsdatum voorbij is. Tijdens een seizoen bevind je je als sportcoach op het hoogste niveau vaak in een tunnel. Ik was altijd heel monomaan gericht op het team en winnen. Het sabbatical year zorgde niet alleen voor rust maar ook voor heroriëntatie. Ik deed nieuwe energie op. Zo begin ik een studie Psychologie, ging ik kijken bij andere topcoaches zoals Louis van Gaal, Ronald Koeman en Wim van Hanegem. Maar niet alleen voetbal. Ook volleybal (Avital Selinger) en hockey (Joost Bellaart). Dat inspireerde me en ik kon mezelf opladen voor de volgende klus. Ik heb zesmaal zo’n sabbatical gedaan en laadde mezelf helemaal op. Zo kon ik weer 3,5 á 4 jaar maximaal presteren. Zo voorkom je het virus van de middelmatigheid waarin het om optimaal presteren gaat, in plaats van maximaal presteren.
“Middelmaat kun je voorkomen door jezelf op te laden”
Het verbaast me nog steeds dat ik bijna niemand hoor over zo’n sabbatical year. Zeker tegenwoordig nu er ook social media zijn. Dat zorgt voor een hele andere druk op coaches en sporters. Maar een ding zal altijd hetzelfde blijven: voorkomen is beter dan genezen. Het is als professional je eigen verantwoordelijkheid om te voorkomen dat je in een crisis belandt. Met mijn boek heb ik uitgelegd hoe ik dat zelf deed door tijdig in te grijpen. Ik hoop dat het veel mensen inspireert om eens goed na te denken over wat ze doen.”
10 takeaways van het interview met Ton Boot:
- Allereerst: Boot was met elk team dat hij coachte succesvol, in binnen- en buitenland. Hij werd 14x kampioen op het hoogste niveau en won meer dan 70% van zijn wedstrijden. Boot werd uitgeroepen tot Sportcoach van de Eeuw (door de Volkskrant), werd verkozen tot NOC * NSF Sportcoach van het Jaar en werd maar liefst zevenmaal Basketbalcoach van het Jaar. Dat maakt het interessant om te begrijpen hoe hij werkte.
- Boot relativeert allereerst zijn eigen bijdrage aan het succes: “De spelers bepalen voor 95% het succes. Met slechte spelers word ik geen kampioen. En zelfs dan moet je niet onderschatten dat ook geluk een grote rol speelt.”
- Boot pleit ervoor om het over maximaal presteren te hebben. Zo voorkom je wat hij het virus van de middelmatigheid (optimaal presteren) noemt.
- Dat vergde niet alleen toewijding maar ook de discipline om jezelf om de paar jaar opnieuw op te laden via een sabbatical year. Een reset.
- Om maximaal te kunnen presteren moet je het team, in de visie van Boot, in een superflow brengen. Dat is voor Boot het omgekeerde van een neerwaartse spiraal.
- Centraal in het de aanpak van Boot staat het begrip ‘de cultuur van de goede gewoonte’.
- Boot onderscheidt daarbij drie mentale aspecten: intrinsieke motivatie, zelfkennis en discipline.
- Daarnaast is er het sociale aspect waarbij Boot vijf elementen van een vertrouwensrelatie onderscheidt: competentie, intentie, eerlijkheid, duidelijkheid en consequent zijn: “What You See Is What You Get”.
- De trainingen van Boot waren er allereerst op gericht om wedstrijden te winnen “want dat is wat telt in de topsport”. Maar ook om de ondergrens de bewaken.
- Boots Profase doet denken aan Stephen Covey’s principe proactiviteit. Niet wachten tot iets gebeurt maar tijdig anticiperen.
Bekijk de NOS-documentaire ‘Ton Boot, De Kampioenenmaker’
Klik op deze link om de NOS-documentaire te zien.
Over Ton Boot
De voormalig basketbalcoach speelde zelf ook op het hoogste niveau. Hij werd topscorer, international en kampioen van Nederland. Als coach kende Boot ongekend veel succes. Vandaar de bijnaam ‘de kampioenenmaker’. In zijn 23 seizoenen als basketbalcoach op het hoogste niveau eindigden zijn teams 23 (!) maal eerste, tweede of derde. Ton Boot werd met zijn teams 14x kampioen. Dit boek ‘Voorkom de crisis! De methode-Ton Boot” is het vijfde boek van Boot en verscheen bij Arko Sports Media onder redactie van Jacob Bergsma en Joost de Jong (NLCoach).
Over de interviewer: Patrick Davidson
Patrick Davidson, oprichter van het bureau betterday, helpt teams en organisaties bij het ontwikkelen (en praktisch vertalen) van een inspirerende en breed gedragen visie en strategie. En bij het ontwikkelen van (positieve) teams. Co-auteur van boeken als Werkvuur (genomineerd voor Managementboek van het Jaar 2020) en Musk Mania (over Elon Musk) en nu bezig met zijn volgende boek. In dat nieuwe boek, dat Davidson momenteel samen met Hans van der Loo afrondt (Boom Uitgevers, voorjaar 2021), beschrijven ze met welke energieke werkvormen je team kunt laten vlammen vanaf begin tot eind.
Verder lezen: andere interviews in deze serie
Naast het interview met Ton Boot vind je in deze serie ook interviews met onder meer Professor Erin Meyer (INSEAD, lees hier: het interview over de prestatiecultuur bij Netflix), hoogleraar Guido Stompff (lees hier: Design Thinking als het ultieme tegengif) en Professor Herminia Ibarra (London Business School, lees hier: ‘De rol van een coach en leider is om energie los te maken’). Binnenkort een interview met Matthew Syed (BBC, CNN, Times) over diversiteit binnen teams.